GAZNELİLER DEVLETİ

Gazneliler Devleti, 967 yılında kurulmuş adını ise, Doğu Afganistan’da bulunan başkentleri Gazne’den almaktadır. Ayrıca hükümdarlık hanedanının kurucusundan dolayı
Sebük-teginliler veya lâkaplarından dolayı Yemînîler diye de anılırlar. Sâmanoğulları Devleti’nin dağılmaya başladığı sırada, Samanoğlu komutanlarından Alp-Tekin Doğu Afganistan’daki Gazne şehrini ele geçirerek, Gazneli Devleti’nin ilk temellerini atmıştır.

Alptegin Dönemi:

Gazneliler,  Henüz tam anlamıyla bir devlet olamayan, daha çok bir Derebeylik ya da Şehir Devleti olarak kurulan Gaznelilerin tebaası ise yalnızca Alptegin ve beraberindeki askerlerinin ailelerinden oluşuyordu.Zamanla başka Türk boylarının bu devletin gücünü fark ederek bu devlete katılmak istemesi ile büyüdü ve gelişti Gazneliler.Alp-Tegin ise Gazne bağımsızlığı ilan ettikten yaklaşık 1 yol sonra uçmağa vardı.

Bilge Tegin Dönemi:

Alp-Tegin'den sonra başa Ebu İshak geçmişse de başarılı olamamış devletin otoritesinin sağlayamamış ve Gazne şehrini kaybetmiştir. Bunun üzerine Samani DEvleti'nden yardım istemiş Samani Devleti'de bunu kabul görünce şehir geri alınmıştır.
Daha sonra Ebu İshak vefat etmiş ve yerine Bilge Tegin geçmiştir. Bilge Tegin,Ebu İshak'a göre daha zeki ve kabiliyetli bir zaatdı. Gazneliler bu dönemde de hala bir devlet özelliği göstermiyordu. Sikkeleri Samani'lerin sikkesi idi. Ayrıca henüz Saltanat da oturmuş değildi, Hükümdarlar ordunun içinden seçiliyordu. Fakat bu dönemde Gaznelilerin gücü iyiden iyiye artmış Karahanlılar ve Kırgızlar gibi büyük devletlerin hakimiyeti dışında kalan bölgelerden Müslümanlığı kabul gören bir kesim Gaznelilerin safhına geçiş  yapmıştır.Bunun üzerine Bilge Tekin Gazne sikkesini bastırmıştır.Gazneliler henüz tam olarak devletleşemedikleri ve bir saltanat ailesi oluşturamadıkları için ölen Kağanın yerine geçecek bir halefi bulunmuyordu. Gazneliler, daha önce olduğu gibi Bilge Tegin’in yerine geçecek büyük kağanı Gazne ordusunun komutanları arasından seçtiler.

Sebük Tegin Dönemi

Sebük Tegin, Gazneliler Devletinin başlangıç noktası kabul edilir. Zira Sebük Tegin’den önce devletleşemeyip derebeylik olarak yaşayan Gazneliler, Sebük Tegin’in 20 yıllık uzun hâkimiyeti döneminde tam anlamıyla bir Devlet Haline gelecek ve Sebük Tegin’in ailesi
saltanat makamı haline gelecektir.Sebük Tegin, Gaznelilerin hükümdarlığını aldığı ilk yıllardan itibaren art arda gaza seferlerine çıkarak Gaznelilerin hâkimiyet sahasını fevkalade bir hızla genişletmeye başladı. Gazneliler’e tabi olan Türk Boyları, devlet teşkilatlanması
içerisine alındı. Şehirler ve eyaletler belirlendi, idare makamları oluşturuldu, valiler görevlendirilerek başıboşluk ortadan kaldırıldı ve toplum düzeni sağlandı.Sebük Tegin, uzun hakimiyet döneminden sonra 997 yılında ağır bir hastalığa yakalanarak başkent Gazne’de vefat etti.
Yerine büyük oğlu Mahmut geçti.

Gazneli Mahmut Dönemi:

Gazneli Mahmut dönemine kadar büyük kağanlık makamı kullanılmakta ve hükümdarlara “Tegin” ünvanı verilmekteydi. Bunun yanında bariz şekilde görünmektedir ki Mahmut dönemine kadar hükümdarların isimleri Kadim Türkçe İsimlerden oluşmaktaydı. Bu gelenek Gazneli Mahmut döneminde sona erdi .
Devlet unvanı olarak ta Tegin değil “Han” ve “Sultan” kullanılmaya başlandı. G
Gazneli Mahmut, ülkesinin sınırlarını Hindistandan Irak’a, Umman denizinden Maveraünnehir’e kadar genişletmişti. Hindistan seferlerindeki büyük başarılarından sonra ise artık yeni hedef ülkenin batı sınırlarındaki muhtelif sınır boyu düşmanlarıydı. Bu düşmanlardan biri, Sasani (İran) kökenli
Büveylilerdi. Büveyliler, önce Kuzey Irak coğrafyasında hâkimiyet kurmuş, baskılar neticesinde Irak’ın güney sınırlarına doğru ilerlemek zorunda kalmışlardı.Gazneli Mahmut, Karahanlı hükümdarı Ahmet Togan Han ile birlikte Samani Devletini yıkınca (999) Gazneliler, Samani hakimiyeti altındaki geniş coğrafyada da yayılma olanağı buldu. Gazneli Mahmut, 32 yıllık hakimiyet dönemi sonrasında, ilerleyen yaşı hasebiyle ömrünü tamamlayıp 1030 senesinde vefat etti.

Gaznelilerin Selçuklu Hakimiyeti Altına Girmesi ve Yıkılması

Gazne Devleti, artık Selçuklu boyunduruğu altında zayıflayıp idari otoritesini kaybetmiş durumdaydı. Behram Şah da Selçukluların müsaadesiyle ülkesine hükmedebiliyordu. Behram Şah, 31 yıl boyunca Selçuklu boyunduruğu altında varlığını devam ettirdi.

Behram Şah’ın vefatından sonra yerine oğlu Hüsrev geçmişti. Hüsrev Şah da, babası gibi Selçuklu himayesini kabul ederek varlığını Sultan Sencer’e sadakati ile sağlayabilmişti. Ancak hükümdarlığa geçtikten sadece birkaç ay sonra Selçuklu Sultanı Sencer, Oğuzlar ile mücadelesinde mağlup olarak esir edilince himayesiz kaldı. Selçukluların desteği olmadan ayakta durması mümkün olmayan Gazne Şehri, Selçukluların korkusundan Gazne’den çekilmek zorunda kalan Gurluların taarruzlarına maruz kaldı. Gurlular, Selçuklu tehdidinin bertaraf olmasıyla tekrar Gazne’ye taarruz ederek şehri zapt ettiler ve kontrol    altına aldılar.Böylece Gazneliler tarih sahnesinden silindiler.